ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΑΠΟΤΑΜΙΕΥΣΗΣ
Παρουσίαση1 28Η ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1940

http://www.youtube.com/watch?feature=player_detailpage&v=k9mVaP7MGq4 http://www.youtube.com/watch?feature=player_detailpage&v=4_Vwl2mdMuw

ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ: 

ΟΝΟΜΑΣΙΕΣ - ΕΘΙΜΑ / ΠΡΟΛΗΨΕΙΣ - ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ

Οκτώβριος: ο δεύτερος μήνας του φθινοπώρου. Έχει 31 ημέρες κι είναι ο πιο κατάλληλος για την καλλιέργεια και τη σπορά των χωραφιών. Ο ελληνικός λαός δίνει και τα ονόματα: Αϊ-Δημήτρης ή Αϊ-Δημητριάτης, Βροχάρης, Σποριάτης ή Σποριάς ή Σπαρτός, Μπρουμάρης (=ομιχλώδης, σκοτεινός) και Παχνιστής (από την πάχνη που πέφτει στους αγρούς). Τον θεωρεί έναν από τους μήνες κατά τους οποίους πρέπει κανείς να πίνει το κρασί ανέρωτο, γιατί τον συμπεριλαμβάνει στην παροιμία: «Όποιος μήνας έχει ΡΟ, δε θέλει στο κρασί νερό».

Κατά το ρωμαϊκό ημερολόγιο ήταν ο 8^ος μήνας, γι` αυτό κι ονομάστηκε Οκτόμπερ. Ήταν αφιερωμένος στον Άρη και τον παρίσταναν με μορφή κυνηγού, που έχει λαγό στα πόδια του, πουλιά πάνω απ` το κεφάλι του και ένα είδος κάδου κοντά του. Ο μήνας «των χειμαδιών» και ο γυρισμός των παραδοσιακών μαστόρων στις οικογενειακές εστίες.

ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΜΗΝΑ ΟΚΤΩΒΡΙΟ

• Όργωμα & σπορά σιτηρών, κριθαριού & βρώμης.
• Σπορά τριφυλλιού.Ολοκλήρωση τρύγου και παραγωγή κρασιού.
• Μάζεμα φθινοπωρινών φρούτων & πατάτας.
• Κάψιμο φυτών, που έδωσαν καρπούς, για να καταστρέψουν τα αυγά των εντόμων.
• Κατεβαίνουν οι βοσκοί από τα βουνά στους χαμηλούς κάμπους (τα χειμαδιά).  

Τα νέα κρασιά το μήνα Οκτώβρη

Οι γιορτές τους είναι ορόσημα στη ζωή των γεωργών και των κτηνοτρόφων. Στου Αι-Δημήτρη ανοίγουν τα βαρέλια και δοκιμάζουν τα νέα κρασιά. Πρώτη δουλειά είναι να έρθει ο παπάς, ν΄ αγιάσει τα βαρέλια ρίχνοντας μέσα λίγο αγιασμό. Ύστερα ο νοικοκύρης θα τραβήξει απ΄ τον πείρο και θα προσφέρει πρώτα στον παπά, που θα δώσει τις ευχές του. Στα χωριά της Πελοποννήσου συνήθιζαν οι νοικοκυραίοι να πηγαίνουν ένα μπουκάλι κρασί στην εκκλησία, για να λειτουργηθεί. Απ' αυτό το αγιασμένο έριχναν και λίγο στα βαρέλια τους, να βλογηθεί και το υπόλοιπο.

Στα χειμαδιά οι τσέλιγκες τον Οκτώβριο

Τούτη την ώρα έχουν ορίσει και οι κτηνοτρόφοι να κατέβουν στα χειμαδιά. Τσελιγκάδες και βοσκοί με τις φαμίλιες τους, τα κοπάδια τους και ολόκληρο το νοικοκυριό τους φορτωμένο στα ζώα, αφήνουν τα βουνά. Του Αγίου Γεωργίου πάλι! Για καλό και για κακό έχουν κρεμάσει «φυλαχτά» στα ζωντανά τους. Για να τα προφυλάξουν από το κακό μάτι, τους βγάζουν τα μεγάλα κουδούνια και τρουγκάνια και βάζουν μικρά. Να μην ακούγονται πολύ και προκαλούν το φθόνο. Κάτω στα χειμαδιά θα κάνουν τις νέες συμφωνίες με τους βοσκούς, θα νοικιάσουν τα χειμωνιάτικα λιβάδια, θα εισπράξουν, θα ξοφλήσουν, θα λογαριάσουν για όλο το εξάμηνο, όπως είχαν κάνει τ' Αι-Γιωργιού για το προηγούμενο. Μαζί με τους ποιμένες, τον Οκτώβριο επιστρέφουν στις εστίες τους και οι παραδοσιακοί μάστορες και εργάτες (αγγειοπλάστες, κεραμοποιοί, κτίστες, υλοτόμοι, χαλκουργοί, καρβουνιάρηδες, βαρελοποιοί, πλανόδιοι φωτογράφοι κ.ά.) που παλαιότερα ταξίδευαν σε όλα τα Βαλκάνια. Χαρακτηριστικό της ατμόσφαιρας που επικρατούσε στα χωριά την ώρα της επιστροφής των μαστόρων αποτυπώνεται στις φράσεις: « Οι μαστόροι. Οι μαστόροι. Έρχονται οι μαστόροι» ή « Έρχεται ο πατέρας μου. Έρχεται ο Παναγής μας. Έρχεται ο Γιωργής μας» για να ακολουθήσει τρικούβερτο γλέντι. Για τον διακαή πόθο της επανόδου των μαστόρων στη οικογενειακή εστία, μας βεβαιώνουν από αρχαιοτάτους χρόνους, τα έργα του Ομήρου, των κλασικών, του Θεόκριτου κ.ά. Το πρώτο πράγμα που έκανε ο ξενιτεμένος, μόλις επιστρέψει στο σπίτι του, ήταν να πάει στην εκκλησία και να ανάψει μια λαμπάδα «ίσα με το μπόι του», συνοδευόμενος απ' όλη την οικογένεια, ευχαριστώντας το Θεό που τον βοήθησε να επιστρέψει στο σπίτι του. Η οικογένειά του, πραγματοποιούσε κάποιο τάμα που είχε κάνει γι' αυτόν όσο έλειπε: Πρόσφεραν στην εκκλησία μια εικόνα, έναν πολυέλαιο και άλλα μικρά αναθήματα ή «έζωναν» την εκκλησία με κεριά.

 

ΕΘΙΜΑ  - ΠΡΟΛΗΨΕΙΣ ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ

«Η ΤΖΑΜΑΛΑ» ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ. Λέξη αραβική που σημαίνει καμήλα, μια προσωποποίηση θηλυκής οντότητας με αόριστη γονιμοποιητική σημασία. Το έθιμο αυτό, γονιμοποιητικό δρώμενο της άροσης και σποράς των αγρών, συνηθιζόταν παλαιότερα στην Θράκη, να γίνεται του Αγ. Δημητρίου στις 26/10 ή σε μια άλλη μέρα, ανάλογα με τον χρόνο σποράς, που εξαρτιόταν από τις κλιματολογικές συνθήκες. Για την καλή χρονιά σποράς, την παραμονή του Αϊ-Δημητρίου έκαναν την Τζαμάλα. Με ξύλα έκαμναν ένα μεγάλο σκελετό καμήλας, τον τύλιγαν με πανιά και προβιές, έβαζαν ουρά, ένα μακρύ κοντάρι για λαιμό, με κεφάλια αλόγου ή βοδιού με δόντια, το σκέπαζαν με προβιά και το στόλιζαν με χάντρες. Πάνω στην καμήλα έριχναν μακρύ χαλί, κάτω απ’ αυτό έμπαιναν 4 άντρες, περπατούσαν και φαινόταν σα να περπατούσε η τζαμάλα. Πάνω της κάθιζαν ένα ψεύτικο παιδί, που το βαστούσε ο τζαμάλης, με καμπούρα και κουδούνια στη μέση του. Ύστερα από το ηλιοβασίλεμα το γύριζαν στα σπίτια με τραγούδια και γέλια… Όσοι πήγαιναν με τη τζαμάλα φορούσαν παράξενα ρούχα, με στεφάνια κληματαριών στο κεφάλι και με λαγήνια ή με κουβάδες στα χέρια για κρασί ή ούζο. Έξω από κάθε σπίτι φώναζαν: «Ε! κερά! Καλή χρονιά, καλό μπερικέτι (=σοδειά) και πολύχρονη…». Για το έθιμο αυτό, πότε γεννήθηκε, είναι απροσδιόριστο. Μεταφέρονταν από γενεά σε γενεά. Ήταν κάτι παραπάνω από πολιτιστική εκδήλωση. Τηρούνταν με θρησκευτική ευλάβεια. 

λιτανείες για βροχή το μήνα Οκτώβριο (πρωτοβρόχια)

Ο Οκτώβρης είναι ο καταλληλότερος μήνας για σπορά. Για να σπείρει ο γεωργός πρέπει πρώτα να βρέξει- τα πρωτοβρόχια είναι απαραίτητα για τη σπορά. Κι αν δε βρέξει; Τι γίνεται τότε; Τότε γίνεται λιτανεία. Οι κάτοικοι του χωριού συγκεντρώνονται στην εκκλησία και, αφού διαβάσει ο παπάς ειδική ευχή, παίρνουν τις εικόνες και ξεχύνονται στον κάμπο, με τον παπά επικεφαλής να ψέλνει. Με τη λιτανεία-προσευχή και σεβασμό στο Θεό, οι αγρότες παρακαλούν το Θεό για να φέρει βροχή.

«Περπερούνα»

Υπάρχουν, όμως και μαγικά έθιμα που σκοπό έχουν όχι να παρακαλέσουν -όπως οι λιτανείες- το Θεό, αλλά να τον εξαναγκάσουν σε βοήθεια. Αυτά τα έθιμα έχουν σκοπό να προκαλέσουν βροχή με μαγικό τρόπο (μαγεία). Ένα από αυτά είναι η περπερούνα. Η Περπερούνα ή Περπερού ή Πιρπιρού είναι ένα έθιμο που το κάνουν τα κορίτσια. Διαλέγουν ένα κοριτσάκι 8-10 ετών, συνήθως φτωχό ή ορφανό, και το στολίζουν με λουλούδια και πρασινάδα. Η πρασινάδα χρησιμεύει -όπως λένε στο Δρυμό της Μακεδονίας, ένα χωριό έξω από τη Θεσσαλονίκη- «για να πρασινίσει ο κάμπος σαν τη Πιρπιρού». Όλη η παρέα των κοριτσιών, με την Πιρπιρού στη μέση, φτάνει σε σπίτι και τραγουδά το τραγουδάκι της Περπερούνας. Στο Δρυμό λένε: «Πιρπιρού, δροσούλα μου, παρακάλσι τουν Θιο (Θεό) για να δώσει μια βρουχή, μια βρουχή βασιλικιά δω στα στάρια, τα κριθάρια στα λιανά τα παρασπόρια. Μπάρις-μπάρις* του νιρό Λιούμπις-λιούμπις** του κρασί Κάθι στάχυ κι κιλό Κάθι κούρβου (στοίβα) κι μιτρό» 

Μόλις τελειώσει το τραγούδι, η νοικοκυρά του κάθε σπιτιού βγαίνει έξω και χύνει πάνω στο κεφάλι του παιδιού νερό και εύχεται : « Καλή βροχή να δώσει ο Θεός». Έπειτα δίνει ένα νόμισμα στο κοριτσάκι ή ό,τι άλλο έχει «για το καλό». Σε άλλους τόπους της πατρίδας μας το έθιμο της Περπερούνας είναι κάπως διαφορετικό. Στον Πόντο λ.χ. αντί για παιδί, για να μην το καταβρέχουν και κρυώσει το καημένο, ντύνανε μια σκούπα. Έκαναν κάτι σαν σκιάχτρο και το γύριζαν από σπίτι σε σπίτι τραγουδώντας ένα άλλο τραγούδι. Οι νοικοκυρές περιέλουζαν αυτό το σκιάχτρο με νερό και φιλοδωρούσαν τα παιδιά που το κρατούσαν.

Ο μήνας Οκτώβριος στην αρχαιότητα

Στην αρχαία Ρώμη, στα μέσα Οκτωβρίου, στους ειδούς Οκτωβρίου όπως ονομάζονταν, οι Ρωμαίοι θυσίαζαν στο Πεδίο του Άρεως (Campus Martins) έναν εξιλαστήριο ίππο για να προκόψουν τα σπαρτά. Από τις πιο σημαντικές γιορτές και λατρείες του μήνα Οκτωβρίου στην αρχαία Ελλάδα ήταν τα Πυανόψια, αγροτική γιορτή προς τιμήν του Απόλλωνα, τα Οσχοφόρια, γιορτή του τρύγου και τα Θεσμοφόρια προς τιμήν των θεσμοφόρων θεών, Δήμητρας και Κόρης. Ο Οκτώβριος από την αρχαιότητα συνδέεται με τις αγροτικές και άλλες εποχικές ασχολίες, οι κυριότερες από τις οποίες είναι η παρασκευή και η δοκιμή του οίνου και το κυνήγι των μικρών ζώων και πουλιών. Η σύνδεση του συγκεκριμένου μήνα με τον οίνο δικαιολογεί και την απεικόνισή του συχνά με τη μορφή του Βάκχου και των Σατύρων. Όμως, στην αρχαία Αττική ο μήνας αυτός, Πυανοψιών, ήταν πλούσιος σε εορταστικές εκδηλώσεις επειδή ο πληθυσμός της φρόντιζε να εξασφαλίζει στις γεωργικές εργασίες τη θεϊκή προστασία και κυρίως της Θεάς Δήμητρας, επειδή άρχιζε ο κύκλος της ετήσιας παραγωγής. Ειδικότερα στην Ελευσίνα, προς τιμή της Θεάς, όλοι οι Έλληνες ήταν υποχρεωμένοι να καταβάλουν τη δεκάτη της σοδειάς τους.

ΓΙΟΡΤΕΣ ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ

• 12 ΟΚΤΩΒΡΗ (1944). Η απελευθέρωση της Αθήνας από τους Γερμανούς.
• ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ (26/10). Η γιορτή αυτή θεωρείται ορόσημο του χειμώνα και συνδυάζεται με του Αγ.Γεωργίου στις 23 Απριλίου. Στο γεωργικό καλαντάρι οι 2 αυτές γιορτές αποτελούν τις χρονικές τομές που χωρίζουν το έτος σε 2 ίσα μέρη, στο χειμερινό και το θερινό εξάμηνο αντίστοιχα.Ειδικά για τη Θεσσαλονίκη τιμάται ως πολιούχος μιας και στη γιορτή του η πόλη απελευθερώθηκε (ιστορικά στοιχεία :Αγίου Δημητρίου - Απελευθέρωση Θεσσαλονίκης)
• 28^η ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ (1940). Η επέτειος του «ΟΧΙ» 

ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΟΚΤΩΒΡΙΟ

• «Οκτώβρη και δεν έσπειρες, οκτώ σακιά δε γέμισες».
• «Οκτώβρη και δεν έσπειρες, τρία καλά δεν έκαμες».
• «Όποιος σπέρνει τον Οκτώβρη, έχει οκτώ σειρές στ’ αλώνι».
• «Τον Σεπτέμβρη τα σταφύλια, τον Οκτώβρη τα κουδούνια».
• «Αϊ Δημητράκη μου, Μικρό καλοκαιράκι μου».
• «Αν βρέξει ο Οκτώβρης και χορτάσει η γη, πούλησ' το σιτάρι σου και αγόρασε βόδια».
• «Αν δε βρέξει, ας ψιχαλίσει, πάντα κάτι θα δροσίσει»
• «Αν δε βρέξει, πως θα ξαστερώσει;»
• «Αν δε χορτάσει ο Οκτώβριος τη γη, πούλησε τα βόδια σου και αγόρασε σιτάρι».
• «Άσπορος μη μείνεις, άθερος δε μένεις».
• «Βαθιά τ' αυλάκια να φουντώσουνε τα στάχυα».
• «Δεύτερο αλέτρι, δεύτερο δεμάτι».
• «Μακριά βροντή, κοντά βροχή».
• «Ο καλός ο νοικοκύρης, ο λαγός και το περδίκι, όταν βρέχει χαίρονται».
• «Οκτώβρη και δεν έσπειρες καρπό πολύ δεν παίρνεις».
• «Οκτώβρης και δεν έσπειρες, σιτάρι λίγο θα 'χεις».
• «Οκτώβρη και δεν έσπειρες λίγο ψωμί θα πάρεις»
• «Οκτώβρης βροχερός, Οκτώβρης καρπερός».
• «Οκτώβρης-Οκτωβροχάκης το μικρό καλοκαιράκι».
• «Τ' άη - Δημητριού, τι είσαι ‘σύ και τι ΄μαι εγώ λέει το νιο κρασί στο παλιό».
• «Τ’ Αϊ Λουκά σπείρε τα κουκιά».
• «Τα σταφύλια τρυγημένα και τα σκόρδα φυτεμένα».

ΠΗΓΗ: http://users.sch.gr/vaxtsavanis/   και www.paidika.gr